Het begrip mentaal welbevinden is een makkelijk slachtoffer voor criticasters. WAT EEN OVERDREVEN GEDOE! HET LEVEN IS ECHT NIET ALTIJD FIJN EN GEZELLIG HOOR! ECHT IETS VOOR CURLINGOPVOEDERS EN SOFTIES! Hebben deze criticasters een punt? Is een hoge mate van welbevinden binnen het onderwijs inderdaad een luxe? Of is het echt pure noodzaak?

Nationaal Programma Onderwijs [NPO]

Mentaal welbevinden staat voor de mate waarin iemand zich mentaal goed voelt. Welbevinden gaat dus over lekker in je vel zitten. Maar, net als overal, wordt ook binnen het onderwijs niet door iedereen een hoge mate van mentaal welbevinden ervaren. Het is misschien ook een utopie om te stellen dat dit voor iedereen een haalbaar doel zou kunnen zijn. Het Nationaal Programma Onderwijs [NPO] geeft echter wel ruimschoots aandacht aan, en stelt budget beschikbaar om de mate van mentaal welbevinden te verhogen binnen het onderwijs. Laten we eens een stap terug doen en eerst gaan kijken naar het WAAROM, en daarna wellicht naar het HOE.

Waar doen we het allemaal voor?

Als je de taak van een leraar, de school, het onderwijs zo plat mogelijk slaat, dan is de primaire taak die overblijft het faciliteren van de ontwikkeling van de leerling in de breedste zin van het woord. Het streven is vanzelfsprekend dat we deze ontwikkeling zo optimaal mogelijk willen laten verlopen.  Binnen deze ontwikkeling staat een orgaan centraal: het menselijke brein. De vraag is dus hoe we het brein zodanig kunnen tweaken, dat deze tot optimale ontwikkeling in staat wordt gesteld.

De werking van ons brein

Zelf ben ik er soms een beetje allergisch voor, maar we ontkomen er niet aan om eerst even een kort stukje theorie over de werking van het brein te verkennen. Het menselijke brein kent grofweg drie systemen:

1. Gevaarsysteem, gericht op bescherming [agressie, angst, afkeer, vechten, vluchten en bevriezen.
2. Jaagsysteem, gericht op beloning [opwinding, begeren, streven, winnen en consumeren].
3. Kalmeringssysteem, gericht op verbinding [veilig, kalm, verbonden, vriendelijk, zorgzaam en behulpzaam]

Als het gevaarsysteem of het jaagsysteem overwegend actief is, dan wordt er in mindere of hogere mate stress ervaren. Daarnaast wordt de aandacht vernauwd. Bij beide systemen wordt het lichaam in zijn geheel voorbereid op actie; alle lichamelijke en mentale energie wordt klaargezet om te jagen of het gevaar te bestrijden.

Als het kalmeringssysteem actief is wordt er geen noemenswaardige stress ervaren en is er juist een verbrede aandacht.  Als dit systeem actief is worden de lichamelijke en mentale energie aangevuld; het lichaam wordt voorbereid om zich te ontwikkelen.

De ontwikkeling optimaal faciliteren #waarom

Als we dan weer terug gaan naar ons hoofddoel, het optimaal faciliteren van de ontwikkeling van de leerlingen, dan kunnen we dit alleen verwezenlijken als het kalmeringssysteem overwegend actief is. Alleen als dit systeem actief is heeft de leerling voldoende mentale en lichamelijke energie beschikbaar om te komen tot een optimale ontwikkeling. Met name als het gevaarsysteem actief is, is er simpelweg geen mentale energie meer beschikbaar voor ontwikkeling. Met andere woorden, alleen als de leerling een hoge mate van welbevinden ervaart is deze in staat om zich optimaal te ontplooien. Welbevinden is dan ook geen doel op zich maar het is een harde voorwaarde om te kunnen komen tot leren, om te komen tot een optimale ontwikkeling!

De mate van welbevinden verhogen #hoe

Nu we hebben vastgesteld dat investeren in welbevinden geen luxe is, maar pure noodzaak kunnen we ons richten op de hoe-vraag.

De oneindige cyclus van gevoel, gedachten en gedrag ligt aan de basis van welbevinden; op elk moment van de dag. Wil je het welbevinden beïnvloeden, dan is inzicht hierin van primair belang. Zonder inzicht in deze cyclus zit de automatische-piloot van het brein aan het stuur. Je functioneert dan onbewust op jouw instincten en automatismen. Dit kunnen ook niet-helpende automatismen zijn. Inzicht in de cyclus zorgt ervoor dat de controlekamer van het brein bij het proces betrokken wordt. Daardoor krijg je meer controle over jouw eigen eindeloze cyclus van gevoel, gedachten en gedrag; je krijgt dan de mogelijkheid om mee te sturen!

Name it to change it

Het verhogen van dit zelfbewustzijn  is één van de vier ontwikkelkrachten. De overige drie ontwikkelkrachten zijn zelfvertrouwen, doelgerichtheid en veerkracht. Interventies om de mate van welbevinden te verhogen zouden er dus op gericht moeten zijn deze ontwikkelkrachten te versterken.

De vertaling naar de onderwijspraktijk

Om deze ontwikkelkrachten te versterken zijn diverse methodieken beschikbaar. Ben je nieuwsgierig geworden en wil je meer informatie over het HOE?

Wil je meer inzicht in de achtergronden van welbevinden, gedrag, mogelijk aanpakgedrag en beschikbare effectieve hulpmiddelen? Kijk dan bij onze artikelen, downloads en naar ons aanbod [team]trainingen op ontwikkeltaal.nl.